Syndrom nieadekwatnych osiągnięć u dzieci w wieku przedszkolnym.
mgr Beata Pawelec
Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć
u dzieci w wieku przedszkolnym.
Jest wiele dzieci zdolnych, lecz nie wszystkie rozwijają się na miarę swoich możliwości, a ich osiągnięcia są nie adekwatne do ich zdolności. Mogą być twórcze werbalnie lub matematycznie przedwcześnie rozwinięte, a mimo to nie radzą sobie w szkole. Nauczyciele często nazywają je "zdolny leń".
Do tej chwili nie stwierdzono wrodzonych przyczyn syndromu. Nie można znaleźć pojedynczych czynników instytucjonalnych dla wyjaśnienia tego zjawiska, gdyż wiele jest dzieci uzdolnionych i dobrze radzących sobie w nauce, w tej samej klasie.
"Dzieci bez sukcesów" charakteryzują się różnymi, często sprzecznymi zachowaniami. Niektóre z nich z "własnej woli". Lubią jęczeć i narzekać, często płaczą, przez co ich rówieśnicy dokuczają im i drażnią. Inne lubią rządzić i często wpadają w gniew, bywają agresywne zaczepiając kolegów i wywołując bójki. Mają tendencję do zdezorganizowanych działań, nie pamiętają co było zadane, gubią swoje przybory, nie słuchają gapiąc się przez okno lub zbyt dużo mówią na zajęciach. Niektóre z nich są powolne i bardzo dokładne, a mimo to, po skończonej pracy stwierdzają, że i tak nie wykonały jej dość dobrze. Inne wprost przeciwnie, będą pracować szybko, ale tylko po to, by skończyć jako pierwsze. Ich prace pełne są drobnych błędów, że można przypuszczać, iż dzieci nie myślały o tym co robią.
Są wśród "dzieci bez sukcesów" takie, które wolą oglądać telewizję, bawić się, czy nawet wypełniać inne obowiązki domowe niż wykonywać zadania polecone przez nauczyciela. Są tacy, którzy mają niezwykłe pomysły, ale wydają się być niezdolne do ich urzeczywistnienia.
Dzieci z syndromem nastawione są na współzawodnictwo, mają ambicję zwycięzcy, ale przegrywają z trudem. Jeżeli nie wierzą w swoją wygraną, wolą w ogóle nie zaczynać lub wybierają takie formy zadań w których sukces jest prawdopodobny. Ze strachu przed przegraną manipulują rodzicami i otoczeniem. Mają bardzo dużo wymówek na swoją obronę, mogą nastawić jednego z rodziców przeciw drugiemu, kolegę przciw koledze, nauczyciela przeciw rodzicom i odwrotnie. Rodzice pod ich wpływem odrabiają za nich lekcje, nauczyciele poświęcają im więcej czasu i zadają łatwiejsze zadania. (za Ekiert-Grabowska, 1994, r.I).
Chociaż każde dziecko jest idywidualnością, to zwykle przejawiają cechy dające się pogrupować w pewne kategorie. Jeśli dzieci proszą o pomoc, są bierne, smutne, nieśmiałe, pracują powoli, nie kończą swoich prac, to przejawiają zachowania uległe. Jeśli ściągają na siebie uwagę przez przechwalanie, wpadanie w złość, narzucanie swojego zdania, to przejawiają zachowania dominujące. Jakie są pierwsze objawy syndromu, po czym je poznać?
Dzieci uległe:
- rozpieszczone,
- spokojne, płaczliwe, nieśmiałe,
- powolne, niezorganizowane,
- często zapadają na różne dolegliwości,
- nie kończą swojej pracy,
- często mówiące "nie umiem, nie potrafię",
- stosunki z rówieśnikami układają się dobrze, choć nie zostają liderami w grupie,
- próbują manipulować otoczeniem, aby być w centrum zainteresowania,
- są ofiarami grupowymi i często to wykorzystują.
Dzieci dominujące:
- rozpieszczone,
- mają ciekawe zainteresowania,
- są zdolne, ale leniwe,
- nie wykorzystują swoich możliwości,
- interesują się tymi dziedzinami, które lubią,
- są nastawione rywalizacyjnie, ale tylko wtedy, kiedy widzą sznsę bycia lepszymi od innych,
- narzucają swoją wolę innym,
- są krytycznie nastawieni do dzieci, które odstają od grupy,
- bywają liderami w grupie,
- chcą być podziwiane, nagradzane na tle całej grupy,
- okazują postawę agresywną,
- są dobrymi organizatorami zabaw, umieją podporządkować grupę,
- nie znoszą krytyki, za niepowodzenie winią otoczenie.
Istnieje wiele przyczyn, które wpływaja na taki stan rzeczy, miedzy innymi: sposoby wychowawcze, atmosfera domowa, sytuacja społeczna w grupie rówieśniczej, stosunek nauczyciele do ucznia. Przyczyny te możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza to sytuacje rodzinne. Większość zachowań sprzyjających powstawaniu syndromu kształtuje się w pierwszysch latach życia, gdy dziecko znajduje się w domu rodzinnym. Do sytuacji w których może pojawić się syndrom nieadekwatnych osiągnięć należą: upragnione dziecko - długo oczekiwane dziecko staje się "pępkiem świata" dla rodziców, są przez to nadmiernie pobłażliwi i nadopiekuńczy, dziecko chorowite - z powodu częstego zapadania na różnego typu dolegliwości, staje się zupełnie zależne od rodziców, rywalizujące rodzeństwo - rodzeństwo rywalizuje ze sobą o względy rodziców, samotne rodzicielstwo - matki wcześnie owdowiałe lub rozwiedzione starają się przelać swoją miłość na dziecko, dziecko zdolne - dziecko rozpoznane już we wczesnym dzieciństwie jako zdolne, było pod specjalną opieką jednego z rodziców - prowadzi to do zbyt dużej zależności dziecka od dorosłych, zdezorganizowany dom - brak jasno ustalonych reguł i zasad postępowania, postawa rodziców "ja też nie lubiłem szkoły", pozytywne i negatywne modele - osiąganie wyników niższych niż własne, potencjalne możliwości, dzieci mogą nauczyć się poprzez naśladownictwo w procesie identyfikacji, rozwiedzeni rodzice - rodzice preferują odmienne metody wychowawcze, rywalizując ze sobą o względy dziecka, rodzinne rytuały sabotażowe - jedno z rodziców przywłaszcz sobie prawo stanowienia o obowiązkach i przywilejach dziecka, rodzina patologiczna.
Druga grupa to sytuacje szkolne, należą tu: nauczyciele - odpowiednio wcześnie nie rozpoznają ukrytych symptomów, nieświadomie umacniają uległe lub dominujące zachowanie, etykieta ucznia "trudnego", "niezdolnego" - wpływ na utrudniony rozwój i powodzenie w nauce, brak odpowiedniej stymulacji ze strony nauczyciela, starcia na polu szkołla - rodzice, niezdyscyplinowana klasa - liberalny lub rygorystyczny nauczyciel mimowolnie wzmacnia bierność lub agresywność dzieci.
Wskazówki dla rodziców dzieci z zagrożeniem SNO
- dziecko przedstawiające postawę uległą:
Pozwól dziecku na niezależność.
Nie wykonuj za dzieci czynności, które same potrafią wykonać.
Skracaj czas zachowania, kiedy dziecko przesadnie okazuje swój smutek i przygnębienie. Okazuj więcej uwagi uwagi przejawom zachowań bardziej aktywnych i samodzielnych.
Podejmuj wspólne działania z dzieckiem, rozwijaj zainteresowania, które wymagają aktywności i dają satysfakcję.
Akceptuj i chwal pomysły twórcze dziecka.
Każdy sukces dziecka powinien być podkreśalny przez rodziców.
Ucz dziecko dobrego współzawodnictwa, ukazując mu, że można wygrywać i przegrywać.
- dziecko przedstawiające postawę dominującą:
Zastosuj metodę czasowej izolacji - po nieodpowiednim zachowaniu dziecko pozostaje za zamkniętymi drzwiami we własnym pokoju przez 10 minut.
Bądź konsekwentny w swoich działaniach w stosunku do dziecka.
Zostaw dziecku możliwość dokonywania wyborów i podejmowania decyzji, np. dokąd idziemy na spacer, wspólna zabawa, rodzaj uczesania.
Unikaj sytuacji mogących powodować kłótnie.
Naucz dziecko akceptowania zakazów, nie rekompensuj mu przygnębienia przez sprawianie przyjemności, pozwól mu na smutek.
Pozwól dziecku spędzać trochę czasu w samotności, aby uczyło się zajmować same sobą.
Doceniaj wytrwałość i podkreślaj osiągnięcia dziecka.
Na koniec chciałabym zaznaczyć, że w okresie przedszkolnym nie możemy z całą pewnością postawić diagnozy SNO. W tym wieku wiele z objawów syndromu są normą rozwojową. Jednak, jeżeli rodzice lub nauczyciel uznają dziecko za zdolne, a ilość objawów jest dużą możemy mówić o zagrożeniu SNO. Jeżeli Ola jest tylko dzieckiem nieśmiałym, a Dorota dzieckiem o skłonnościach przywódczych, wyżej wymienione wskazówki też pomogą im na lepsze przystosowanie się do grupy.